Yapay zekâ destekli yetkinlik değerlendirme ve eğitim planlama projeleri, Avrupa Birliği’nin eğitim, istihdam ve dijital dönüşüm öncelikleriyle doğrudan örtüşen bir alanda konumlanıyor. Türkiye’nin hem Erasmus+ hem de IPA, Horizon Europe ve Digital Europe programlarına dâhil olması, ulusal ölçekte “AI destekli yetkinlik değerlendirme ekosistemi” kurmak isteyen kurumlar için önemli bir fırsat çerçevesi sunuyor.
Bu yazı, özellikle “MEB/YÖK düzeyinde AI destekli ulusal yetkinlik değerlendirme sistemi” gibi vizyoner fakat somut projelerin hangi AB araçları üzerinden desteklenebileceğini özetlemektedir.
1. Erasmus+: Eğitim Alanındaki En Doğrudan ve Erişilebilir Fon
1.1. Türkiye’nin Erasmus+ Statüsü
2021–2027 döneminde Türkiye, Erasmus+ ve Avrupa Dayanışma Programı kapsamında “ilişik ülke (associated country)” statüsüne sahiptir. Bu statü sayesinde Türkiye’deki kurumlar, AB üyesi ülkelerle aynı şartlarda başvuru yapabilmekte ve ortak olabilmektedir.
Bu çerçevede:
- Millî Eğitim Bakanlığı, YÖK ve üniversiteler,
- Okullar, belediyeler, STK’lar, mesleki ve teknik eğitim kurumları
aşağıdaki alanlarda proje geliştirebilmektedir:
- Okul eğitimi, mesleki eğitim, yükseköğretim, gençlik, yetişkin eğitimi
- Öğrenci ve öğretmen hareketliliği
- İşbirliği ve politika yeniliği projeleri (özellikle KA2 / “Cooperation Partnerships” ve “Policy Innovation” çağrıları)
1.2. AI ve Yetkinlik Temelli Projeler İçin Erasmus+ Çağrıları
Erasmus+ altında doğrudan dijital eğitim ve yapay zekâ temalı politika yeniliği çağrıları yer almaktadır. Örneğin:
- Dijital eğitim ve AI’nin pedagojik ve etik entegrasyonu,
- AI temelli değerlendirme araçları ve öğrenme analitiği,
- AI kullanımının izlenmesi ve değerlendirilmesine yönelik rehberler ve araçlar,
- Yetkinlik temelli müfredat, kariyer rehberliği ve veri temelli yönlendirme sistemleri.
Okul eğitimi, mesleki eğitim ve yükseköğretimde “İşbirliği Ortaklıkları (KA220)” kapsamında:
- Yetkinlik temelli program tasarımı,
- Dijital beceriler ve AI okuryazarlığı,
- AI destekli kariyer rehberliği ve yönlendirme platformları
gibi başlıklarla projeler fonlanabilmektedir.
Bu yapı, AI destekli yetkinlik değerlendirme ve yönlendirme fikrine doğrudan temel oluşturur: önce pilot ölçekli bir modelin Erasmus+ ile denenmesi, ardından ulusal ölçekte genişletilmesi mümkündür.
2. IPA (Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı): Yapısal ve Büyük Ölçekli Projeler
2.1. Eğitim ve İstihdam Ekseninde IPA Desteği
IPA I, II ve III dönemlerinde AB, Türkiye’de eğitim ve istihdam alanında yüz milyonlarca Avro tutarında projeyi finanse etmiştir. Özellikle:
- Eğitim kalitesinin artırılması,
- İş gücü piyasası ile eğitim arasındaki uyumun güçlendirilmesi,
- Hayat boyu öğrenme ve mesleki eğitim,
- Sosyal içerme ve insan kaynaklarının geliştirilmesi
gibi hedefler, IPA altında sistematik olarak desteklenmiştir.
Örnekler:
- Human Resources Development Operational Programme (HRD OP) kapsamında eğitim ve hayat boyu öğrenme alanında çok sayıda hibe sözleşmesi,
- Mesleki eğitimin kalitesini ve sektörle uyumunu yükseltmeye dönük “Sectoral Centres of Excellence” projeleri.
Bu projeler, doğrudan yetkinlik temelli eğitim, sektörün talep ettiği beceriler, ölçme–değerlendirme ve kalite güvencesi alanlarına girmektedir.
2.2. Türk Yeterlilikler Çerçevesi (TYÇ / TQF) ve AB Desteği
Türk Yeterlilikler Çerçevesi (TQF/TYÇ), tüm eğitim kademelerini ve mesleki yeterlilikleri kapsayan 8 seviyeli ulusal çerçevedir. TYÇ’nin Avrupa Yeterlilikler Çerçevesi’yle (EQF) ilişkilendirilmesi, AB tarafından IPA kapsamında desteklenmiş, Mesleki Yeterlilik Kurumu eş-finansör olarak sürece dâhil olmuştur.
Bu durum, ulusal bir yetkinlik değerlendirme sistemi kurarken:
- Öğrenci ve çalışan yetkinliklerini TYÇ/EQF ile hizalamayı,
- AI destekli değerlendirme sonuçlarını uluslararası tanınabilir bir dilde ifade etmeyi
mümkün kılar. Yani, planlanan her ulusal sistem, halihazırda AB desteğiyle kurulmuş TYÇ/TQF zeminine oturtulabilir.
2.3. IPA III Döneminde Olası Yönelimler
Güncel IPA III döneminde de:
- Mesleki eğitimin modernizasyonu,
- Dijital beceriler,
- Genç istihdamı ve NEET oranının azaltılması,
- Yeterlilik çerçevelerinin uygulanması ve yaygınlaştırılması
önemli önceliklerdir. Bu bağlamda, MEB ve YÖK ile birlikte tasarlanacak “AI destekli ulusal yetkinlik değerlendirme sistemi” konsepti, Erasmus+’a göre daha büyük bütçeli, ulusal çaplı bir IPA projesinin omurgası olabilir.
3. Horizon Europe ve Digital Europe: Ar-Ge ve Dijital Altyapı Boyutu
3.1. Horizon Europe
Türkiye, Horizon Europe programına resmen iştirak etmektedir. Bu, üniversiteler, araştırma merkezleri ve yenilikçi şirketler için şu imkânları açar:
- Eğitimde yapay zekâ, öğrenme analitiği, ölçme–değerlendirme teknolojileri,
- Beceri tahmin ve iş gücü projeksiyon modelleri,
- AI tabanlı değerlendirme araçları ve pilot platformlar.
Bu çağrılar, Erasmus+ ve IPA kapsamındaki eğitim ve politika projelerini, Ar-Ge ve inovasyon bileşenleriyle destekleyen tamamlayıcı bir zemindir.
3.2. Digital Europe Programme
Türkiye, Digital Europe Programme’a da katılım sağlamaktadır. Programın:
- Yapay zekâ,
- İleri dijital beceriler,
- Dijital inovasyon merkezleri ve altyapıları
gibi özel hedefleri, eğitim sisteminde kullanılacak AI altyapılarının güçlendirilmesi, ulusal ya da bölgesel dijital öğrenme platformlarının kurulması ve veri paylaşım altyapılarının inşası için kullanılabilir.
4. European Education Area Perspektifi ve Politik Uyum
“European Education Area” daha çok AB içi politika hedeflerini tanımlayan bir çerçevedir; Türkiye doğrudan üye olmasa da:
- Avrupa Yeterlilikler Çerçevesi (EQF),
- Hayat Boyu Öğrenme için Anahtar Yetkinlikler,
- Dijital Yetkinlik Çerçevesi (DigComp)
gibi referans dokümanlar, hem TYÇ/TQF çalışmalarını hem de MEB–YÖK’ün beceri temelli reformlarını dolaylı olarak şekillendirmektedir.
Bu çerçevelerle uyumlu projeler:
- Erasmus+ değerlendirmelerinde güçlü bir avantaj,
- IPA projelerinde ise “AB politika öncelikleriyle uyum” ölçütü açısından ek puan sağlar.
5. Ulusal Bir AI Destekli Yetkinlik Sistemi İçin Pratik Yol Haritası
Türkiye, AB fonlarıyla aşağıdaki aşamalı stratejiyi izleyebilir:
- Pilot Aşaması – Erasmus+
- Okul/üniversite/EdTech ortaklığında, belirli kademelerde AI destekli yetkinlik değerlendirme pilotları,
- Öğrenci yetkinlik pasaportu, kariyer yönlendirme ve veri analitiği bileşenlerinin denenmesi.
- Yapısal Aşama – IPA III
- Pilotların sonuçlarına dayalı olarak, MEB ve YÖK ölçeğinde ulusal bir yetkinlik değerlendirme altyapısının tasarımı,
- TYÇ/TYYÇ ile tam uyumlu, veri temelli bir ulusal ekosistemin kurulması.
- Ar-Ge ve Altyapı – Horizon Europe & Digital Europe
- AI modelleri, dijital öğrenme platformları, veri gölleri ve analitik altyapı için Ar-Ge projeleri,
- Ulusal sistemin, Avrupa’daki benzer girişimlerle birlikte çalışabilirliğini garanti eden teknik ve etik çerçevelerin geliştirilmesi.
Bu tablo, sorunun özüne net bir cevap vermektedir:
Avrupa Komisyonu’nun, Türkiye’de AI destekli yetkinlik değerlendirme ve eğitim projeleri için doğrudan kullanılabilecek bir “tek programı” değil; Erasmus+, IPA III, Horizon Europe ve Digital Europe gibi birbirini tamamlayan birkaç güçlü finansman ve politika aracısı vardır.